Vojvodina zahvata gotovo četvrtinu teritorije Srbije, ili 21.506 kvadratnih kilometara na severu republike. Novi Sad je administrativno, privredno i kulturno središte pokrajine.
Teritorijalna organizacija
Vojvodina se sastoji se od 45 opština i 7 okruga, čija su središta u gradovima Subotici, Zrenjaninu, Kikindi, Pančevu, Somboru, Novom Sadu i Sremskoj Mitrovici.
Vojvodinu presecaju tri velike plovne reke (Dunav, Tisa i Sava), koje njenu teritoriju dele na tri jasno uočljive celine: na krajnjem istoku se nalazi Banat, na severizapadu Bačka, a na jugozapadu Srem. Ove tri regije karakterišu bogatstvo kvalitetnim obradivim zemljištem, opšta privredna i kulturna razvijenost, velika gustina naseljenosti i demografsko šarenilo.
Reljef
Reljef Vojvodine je pretežno ravničarski, izuzev Srema kojim dominira planina Fruška Gora, i jugoistoka Banata sa Vršačkim Bregom. Danas najveći hidrografski potencijal čini reka Dunav sa svojim pritokama, kao najvažnija vodena saobraćajnica i strateški pravac u Evropi.
Dunav kroz Srbiju protiče u dužini od 588 kilometara, i to pretežno kroz Vojvodinu i celom ovom dužinom je plovan. Plovne su i njegove pritoke Tisa (168 km), Sava (206 km) i Begej (75 km), između kojih je prokopana razgranata mreža kanala za navodnjavanje, odvodnjavanje i transport, ukupne dužine 939 km, od čega je 673 km plovno.
Saobraćajni značaj
Kroz Vojvodinu prolaze i druge važne saobraćajnice, pre svega autoput koji ide iz centralne Evrope i Horgoša na granici prema Mađarskoj, pa preko Novog Sada do Beograda i dalje na jugoistok ka Nišu gde se račva: jedan pravac vodi na istok ka granici sa Bugarskom; drugi na jug, prema Skoplju i Solunu. Treći krak autoputa se u Sremu odvaja na zapad, prema susednoj Republici Hrvatskoj i dalje ka zapadnoj Evropi. Oko autoputa je razvijena i mreža lokalnih puteva i železničkih pravaca.
Na jugu Vojvodine počinje moravsko-vardarska dolina, najvažnija komunikacija između severa i juga Balkanskog poluostrva, koja se upravo kod Beograda ukršta sa dunavskim pravcem Istok-Zapad, čineći geostrateški čvor. To čini geografskostrateški položaj ove pokrajine povoljnim i za Srbiju značajnim.
Stanovništvo
Prema poslednjem popisu iz 1991. godine, Vojvodina broji 2.013.889 ljudi, što je nešto više od 20 % ukupnog stanovništva Srbije. Srbi čine apsolutnu većinu stanovništva, ili 1.143.723, slede ih Mađari sa 339.491, zatim Hrvati sa 74.808, Slovaci sa 63.545, Crnogorci sa 44.838, Rumuni sa 38.809, Romi sa 24.366, Rusini sa 17.652, Makedonci sa 17.472 i ostale manje etničke skupine u koje spadaju Ukrainci, Albanci, Slovenci i drugi (ukupno 26 nacija i nacionalnih i etničkih grupa), dok se 174.225 stanovnika 1991. godine izjasnilo kao Jugosloveni.
Statut Vojvodine, koji je osnovni pravni akt na nivou pokrajine, dozvoljava službenu upotrebu, osim srpskog, još i jezike četiri najveće nacionalne manjine: mađarski, slovački, rumunski i rusinski. Izuzev po jeziku stanovništvo se razlikuje i po veroispovesti, tako da su Srbi, Crnogorci, Rumuni, Romi, Makedonci i Ukrajinci uglavnom pravoslavci, Mađari, Hrvati i Rusini katolici, dok su Slovaci pretežno protestanti, a postoji i određeni broj muslimana i drugih malih verskih zajednica.
Školstvo
U Vojvodini je školski sistem vrlo razvijen i sastoji se od mreže:
- predšolskih ustanova;
- osnovnh škola (539), u kojima se nastava drži i na jezicima nacionalnih manjina;
- srednjih škola (110), na kojima je omogućena i nastava na jezicima nacionalnih manjina; i
- Novosadskog Univerziteta, sa 13 fakulteta, na kojima se nastava vrši i na jezicima nacionalnih manjina.
Nauka i kultura
U tradicionalnom kulturnom i naučnom uporištu srpskog naroda u Vojvodini najstarije ustanove su: Matica Srpska, osnovana 1826. godine i Srpsko narodno pozorište, osnovano 1861, u okviru koga se predstave izvode i na jezicima nacionalnih manjina. U Novom Sadu deluje i ogranak Srpske akademije nauka i umetnosti i dva naučna instituta, a oko 3.000 stručnjaka raznih usmerenja deluje u ovim institucijama i na fakultetima.
Privreda
U Vojvodini privreda je zasnovana na velikom bogatstvu kvalitetnog obradivog zemljišta, koje zahvata 84 % njene površine, i čija prirodna plodnost je poboljšana mrežom kanala za navodnjavanje, tako da je od 1,78 miliona hektara obradive zemlje oko 0,5 miliona drenirano. Oko 70 % prinosa sa ovih polja otpada na žitarice, 20 % na industrijsko bilje, a 10 % na ostale kulture. Deo plodova se izvozi, ali većina se prerađuje u domaćoj prehrambenoj industriji, stacioniranoj uglavnom u Vojvodini, (pogoni za preradu mesa, voća i povrća, uljare, šećerane, mlekare, itd.)
Postoji i snažna bazična industrija, koja proizvodi mašine za obradu metala, električne uređaje i kablove, građevinske materijale, naftne derivate, hemijske proizvode, elektromotore, roto papir. Razvijena je i industrija proizvoda visokog nivoa obrade, poput zubarske opreme, vozila, farmaceutskih proizvoda, porcelana i drugog.
Deo prihoda vojvođanske privrede dolazi i od turizma, koji je naročito razvijen na rekama i jezerima, termalnim izvorima i na Fruškoj Gori na kojoj se nalaze brojni pravoslavni manastiri srpsko-vizantijskog stila, podignuti između 15 i 17 veka.
 | |
| KOSOVO I METOHIJA Druga pokrajina Srbije zahvata površinu od 10.849 km2, ili oko 12% teritorije na jugozapadu republike. Priština je njeno administrativno, privredno i kulturno središte. Teritorijalna organizacija Kosovo i Metohija sastoji se od 29 opština i 5 okruga, čija su sedišta u gradovima Prištini, Peći, Prizrenu, Kosovskoj Mitrovici i Gnjilanu. Kosovo i Metohiju od susedne Albanije deli planinski masiv Prokletija, a od Makedonije Šar-planina, na kojima se nalaze i dva najviša planinska vrha u Srbiji: Đeravica i Crni vrh. Pokrajinu čine dve regije koje se razlikuju sastavom tla i klimom, a međusobno su odeljene planinama Čičavicom i Crnoljevom. I Kosovo i Metohiju karakteriše nagli privredni i kulturni razvoj, velika gustina naseljenosti i demografsko šarenilo, ali sa naglašenom dominacijom albanskog stanovništva. Reljef Južna srpska pokrajina ima vrlo raznovrstan reljef: sastoji se od planinskih venaca kojim je obrubljena, a oni su ispresecani klancima i dosta širokim dolinama reka Binačke Morave, Laba i Belog Drima. Kosovo se prostire u jugoistočnom i istočnom delu pokrajine, blizu moravsko-vardarske doline i pretežno je brdovito, tako da rudna bogatstva predstavljaju glavni prirodni potencijal ove oblasti, dok se Metohija nalazi na zapadu i severozapadu pokrajine i obiluje kvalitetnim obradivim zemljištem, pa je time određeno i njeno privređivanje. Međusobna geografska odeljenost Metohije i Kosova uslovila je i razliku u biljnom i životinjskom svetu, tako da je za Metohiju karakterističan uticaj Mediterana , pa je to regija sa najviše primera mediteranske flore i faune u celoj Srbiji, dok se Kosovo po tome ne razlikuje od ostatka Srbije. Saobraćajni značaj Kosovo i Metohija predstavljaju razvođe reka koje pripadaju crnomorskom, jadranskom i egejskom slivu, iz čega proizlazi i saobraćajni značaj ove pokrajine. Ona svojim istočnim rubom dotiče moravsko-vardarski pravac, kojim prolazi jedan krak autoputa, dok druga važna saobraćajnica kroz Srbiju, Ibarska magistrala, prolazi severozapadnim delom pokrajine. Planira se i izgradnja novog kraka autoputa, koji bi se od Niša odvajao na zapad, išao preko Kosova, Metohije i Crne Gore i izbijao na Jadransko more. Stanovništvo Prema popisu iz 1991. godine Kosovo i Metohija broji 1.956.196 ljudi ili nešto manje od 20% stanovnika Srbije. Nacionalni sastav predstavlja šaroliku smesu, a dominiraju Albanci sa 1.596.072, odnosno 82,2% stanovništva pokrajine, ili oko 17% stanovništva Srbije. Drugi po brojnosti su Srbi sa 194.190, zatim muslimani sa 66.189, pa Romi sa 45.745, Crnogorci sa 20.356, Turci sa 10.446, Hrvati sa 8.062 i druge manje nacionalne i etničke skupine, kojih ima ukupno 24. Statut Kosova i Metohije, koji je osnovni pravni akt na nivou pokrajine, dozvoljava službenu upotrebu osim srpskog jezika još i albanskog jezika. Izuzev po jeziku stanovništvo se razlikuje i po veroispovesti, tako da su Srbi i Crnogorci pravoslavci, Hrvati katolici, a Albanci uglavnom muslimani, kao i Turci i većina Roma na Kosovu i Metohiji. Školstvo Obrazovni sistem na Kosovu i Metohiji se sastoji od mreže:
Nauka i kultura Na Kosovu i Metohiji nauka i kultura dobile su snažniji zamah tek nakon uključivanja pokrajine u sastav Jugoslavije, 1918. godine, a naročito tokom poslednjih nekoliko decenija. Osnovan je Prištinski Univerzitet, Univezitetska biblioteka, Muzej Kosova i Metohije, Institut za zaštitu spomenika kulture, Narodno pozorište u Prištini i druge kulturne institucije. Time je počelo uklanjanje teških posledica koje je na teritoriji ove pokrajine ostavila vladavina Osmanske carevine tokom proteklih vekova. Privreda Privreda pokrajine se bazira na lokalnim resursima. Metohiju karakteriše kvalitetno obradivo zemljište sa mnoštvom manjih reka koje odlično navodnjavaju ovaj kraj, i uz mediteransku klimu daju odlične prinose. Osim žitarica, ova oblast je naročito poznata po uzgajanju kvalitetne vinove loze, svih vrsta voća, kestena i badema. Kosovo je takođe poznato po navedenim kulturama, a na rubovima kosovsko-metohijske kotline vrlo je razvijeno i stočarstvo. Kosovska oblast, međutim, obiluje izuzetnim rudnim i energetskim potencijalima. Još u srednjem veku je oblast Novog Brda bila poznata po bogatim nalazištima srebra i kovnici novca, a srebrne žile se i danas eksploatišu u Trepči, iako je glavnina proizvodnje ovog rudarsko-topioničarskog basena sada prebačena na olovno-cinkanu rudu. Ovo je dalo osnovu i za razvoj ostalih segmenata industrije na Kosovu. Posebno bogatstvo predstavljaju velika ležišta uglja lignita, na kome je bazirana termoenergetika ove oblasti, koja snabdeva strujom dobar deo Srbije. Pokrajina je bogata i termalnim vodama, oko kojih postoje banjska lečilišta. Najzad, turistička ponuda je posebno obogaćena brojnim spomenicima srpske istorije, naročito srednjevekovnim manastirima i tvrđavama. Treba pomenuti da je i sam naziv Metohija izveden od srednjevekovnog naziva za manastirsko imanje, kojim su tadašnji srpski vladari darivali pravoslavne manastire. |
